Marta wita mnie w przytulnym mieszkaniu, częstuje zimową herbatą z pomarańczami i domowym ciastem bananowym. Jest spokojnie, gra cicha muzyka. 

Partnerem naszej rozmowy jest marka Luksja. Zapraszamy! 

 

Marta, lubisz, jak się mówi o tobie przedszkolanka?

Nie.

No właśnie, tak myślałam. A jak powinno się mówić?

Nauczycielka. Wszystkie moje koleżanki, które pracują w przedszkolu, wolą jak się o nich mówi nauczycielki, a nie np. ciocie. Niektórzy rodzice bardzo lubią, jak dzieci mówią do swoich nauczycielek „ciocia”. To jest pewnie jakaś naleciałość ze żłobka.

Masz rację.

Żłobek ma inne funkcje, panie są tam nie tylko nauczycielkami, ale przede wszystkim opiekunkami. Rodzice, żeby ułatwić dziecku wejście w życie przedszkolne, żeby czuło się ono bardziej bezpieczne, używają w stosunku do Pań w przedszkolu tej znajomej formy „ciocia”. Niektóre panie się nie obrażają, mówią, że to ok i dobrze się z tym czują. Ja jednak wolę, jak się mówi o mnie nauczycielka. 

A to nie jest tak, że się trochę bagatelizuje rolę pani przedszkolanki, a inaczej podchodzi do pani nauczycielki?

Właśnie. Wbrew pozorom przedszkole to jest bardzo ważny okres w życiu każdego człowieka. Tam uczymy się niezbędnych rzeczy, od załatwiania podstawowych potrzeb fizjologicznych, komunikacji, po pisanie i czytanie. Całe nasze życie bazuje na tym, czego nauczyliśmy się przez pierwszych 7 lat życia, także jeśli chodzi o rozpoznawanie swoich emocji.

 

 

Wyobraźmy sobie dziecko, które przychodzi do przedszkola totalnie nieśmiałe, zamknięte, przestraszone, nie komunikuje się. To przedszkole zmusza do przełamania barier, do nawiązania kontaktu, do rozpoczęcia komunikacji. Przedszkole jest takim etapem przejściowym, przygotowującym dziecko na stresy szkoły.

Tak. Na szkołę życia. W domu dziecko czuje się bezpiecznie, w otoczeniu, które zna, jest blisko rodziców. Nasza droga jednak jest taka, że z tego domu musimy kiedyś wyjść, idziemy do przedszkola i tam spędzamy większość dnia, kiedy rodzice są w pracy. Spędzamy ten czas w grupie, gdzie każde dziecko jest inne, gdzie są konflikty, które trzeba nauczyć się rozwiązywać. Dzieci uczą się empatii, funkcjonowania w grupie. To są bardzo ważne kwestie, które mocno wpływają na dalsze, poprzedszkolne życie. Tak, jak do 18 roku życia na pewno nauczymy się wycinać nożyczkami czy pisać ładnie literki, tak pierwsze lata są najważniejsze, żeby zdobyć podstawowe kompetencje społeczne. 

Marta, lubisz swoją pracę? 

Lubię. Lubię swoją pracę, bo widzę jak dzieci rosną, uczą się, jak radzić sobie w różnych sytuacjach. To jest ten etap, kiedy przekazuje się dzieciom wartości, uczy się rozwiązywać konflikty, uczy się relacji z drugim człowiekiem i uczy się siebie. Jest mnóstwo różnych tematów, gdzie lubię przemycać dzieciom wiedzę na temat ich samych, na temat emocji, jak je rozpoznawać, jak sobie z nimi radzić.

Podoba mi się Twój wyraz twarzy, gdy o tym mówisz. Widzę, że naprawdę to czujesz. A teraz z drugiej strony – czy lubisz wszystkie dzieci? 

Tak, lubię. Jednak z jednymi pracuje się lepiej, a inne wymagają więcej czasu i zaangażowania, bo każde dziecko jest inne. One uczą się od nas, ale my uczymy się również od nich. Nawet jeżeli czasem pojawiają się trudniejsze emocje, staram się je zrozumieć i kontrolować. Jeśli dorosły nauczy się czytać dziecięce emocje, zrozumie jego reakcje, wtedy te negatywne emocje naprawdę się minimalizują i wszystkim żyje się łatwiej.

Czy w swojej pracy miałaś udział w takiej wyraźnej przemianie dziecka, kiedy przyszło niechętne, zamknięte, a po 2-3 latach ten sam przedszkolak był nie do poznania?

Wiesz co, ja tutaj nie chcę sobie przypisywać jakichś sukcesów, nie chcę też opisywać konkretnych dzieci. Wychodzę z takiego założenia, że jeśli stworzy się fajną atmosferę dzieciom, to one same się otwierają. Dzieci, które są bardziej zamknięte, nieśmiałe, potrzebują więcej czasu aby poczuć się bezpiecznie i obdarzyć nas zaufaniem. Czy to jest moja zasługa? W pewnym sensie tak. Tutaj liczy się atmosfera, jaką stworzymy dzieciom, więc tu jest nasza duża rola. To zaufanie jest bazą, bez zaufania do nas, bez poczucia bezpieczeństwa, dzieci nie mogą w pełni wyrażać siebie.

Tutaj super przykładem jest to, jak dzieci zachowują się przy matkach. Zazwyczaj jest tak, że przy matkach dzieci są bardziej płaczliwe, bardziej jęczące, poirytowane, wychodzą z nich trudne emocje. Niektórzy powiedzą, że przy mamach dzieci są niegrzeczne. Ja unikam słowa niegrzeczny, bo to zachowanie, które nam, dorosłym, może nie odpowiadać, a wynika ono z emocji, z którymi dzieci nie potrafią sobie poradzić. Dzieci zachowują się tak, jak w danym momencie czują. Przy matkach dzieci czują się najbezpieczniej, czują, że mogą swobodnie odreagować wydarzenia całego dnia. Zazwyczaj jest tak, że odbieramy dziecko z przedszkola, wracamy do domu, zmęczeni i właśnie wtedy przychodzi nam stawić czoła tym trudnym emocjom, ale musimy sobie zdać sprawę, że dziecko potrzebuje uwolnić swoje emocje, kumulowane przez cały dzień w przedszkolu, gdzie panują pewne reguły, jednakowe dla wszystkich, a otoczenie, które zna i w którym czuje się bezpiecznie jest najlepszym do tego miejscem.

To nie jest proste.

To jest nasza praca, to my musimy sobie to poukładać, zdać sobie sprawę z mechanizmów, z tego, dlaczego dzieci reagują w pewien sposób, jak pracuje ich mózg. Jeśli to zrozumiemy, będzie nam się żyło łatwiej.

Musimy też rozmawiać, zadawać pytania. Mam synka, wiem jak to jest, jak po całym dniu w pracy i w przedszkolu wracamy do domu, wyzuci z energii, marzymy tylko o odpoczynku w ciszy. Musimy pamiętać, jako rodzice, że wtedy nasze dziecko nas najbardziej potrzebuje, zadaje nam dużo pytań, zachęca do zabawy, chce od nas więcej i więcej uwagi. Dorośli, to jest nasza rola, jako dorosłych, musimy sobie to w głowie poukładać, znaleźć na to nasz własny sposób.

To prawda, każda rodzina powinna mieć swój własny system. Tak, by zachować #motherlifebalance, ale też odpowiedzieć na potrzeby dzieci. 

Nasze dzieci naprawdę dużo rozumieją, a my musimy z nimi rozmawiać. Musimy dać im odreagować, wypłakać się, jeśli potrzebują. Tylko miłością tutaj możemy zadziałać. Nic więcej nie jest potrzebne.

Tak właśnie reagujesz na zachowania syna?

Staram się. Ostatnio zrobił aferę o skarpetki, nie mógł się zdecydować, nie wiedział, które założyć. To była totalna, wieczorna afera. Płacz, ryk, sprawa wielkiej wagi. Mi się chciało, szczerze mówiąc, śmiać, wiedziałam, że jest zmęczony, zaciskałam zęby, żeby nie poczuł, że bagatelizuję problem. Przytuliłam go, żeby poczuł, że jestem z nim w tym problemie. Rozmawialiśmy, które skarpetki pasują bardziej do butów, które do spodni. Trzeba rozmawiać, poważnie. Zawsze powtarzam, że nie ma takiego problemu, którego nie potrafilibyśmy rozwiązać.

Po prostu Psi Patrol (śmiech), nie ma problemu, którego nie rozwiążemy! 

Ekstra. Widzisz, treści przemycane w bajkach są bardzo mądre. Ja powtarzam to jak mantrę, mam nadzieję, że mu się to zakoduje. Nie ma takiego problemu, którego nie moglibyśmy rozwiązać. Czasem jest trudno poważnie traktować dziecięce problemy, ale trzeba się starać. Dzieci są naszym lustrem. Wkurza nas w dzieciach to, co wkurza nas w sobie. 

 

 

A kontynuując temat trudnych emocji, czy zauważyłaś w przedszkolu jakieś wzmożone trudne emocje u dzieci na tle pandemii? Czy odreagowują te wydarzenia, którymi żyją rodzice?

Dzieci są bardzo dobrymi słuchaczami i nawet, jak nam się wydaje, że nie słyszą, to słyszą i kodują. Oczywiście, że zauważam te trudne emocje. Dzieci je oswajają – od śmiesznych nazw jak “korona na wirusie”, po rysunki. Widziałam nawet bajki na YouTube. 

One się przejmują?

Przejmują się. Widzą tych zamaskowanych ludzi, czują ograniczenia, bo przedszkola inaczej funkcjonują, tryb życia ich rodziców i rodzeństwa się bardzo zmienił. Często w domach czuje się stres z powodu zmian. Dzieci słyszą rozmowy rodziców, a temat pandemii jest od wielu miesięcy wiodący. Trzeba wziąć pod uwagę, że dzieci przetwarzają to po swojemu, często też demonizują to, czego nie rozumieją. My potrafimy informacje przecedzić, zrozumieć, dzieci otrzymują informacje szczątkowe, np. liczby ofiar, zachorowań, ton, którym się mówi –  i na ich podstawie tworzą obraz tego, co się dzieje. To widać w zachowaniu dzieci. 

I wrócę do tej potrzeby spokoju i ciszy po przyjściu z pracy. Gdy przedszkolne dziecko nas długo nie widziało, rzuca się na nam na szyję, to jest potrzeba bliskości, coś normalnego. Natomiast w dobie pandemii jesteśmy zmuszeni do utrzymania dystansu społecznego. Dzieci, choć teraz więcej czasu spędzają z rodzicami, chcą jeszcze więcej tego czasu, potrzebują jeszcze więcej uwagi, bo sytuacja jest dla nich nowa i niezrozumiała.

Dlatego tak jest?

Bo dla dziecka rodzic = bezpieczeństwo. I one w obliczu tych wydarzeń jeszcze bardziej potrzebują bezpieczeństwa i dobrych bodźców. Musimy sami sobie opracować system, żeby dać dzieciom tyle uwagi, ile potrzebują, a jednocześnie nie zaniedbać swoich obowiązków. 

A ty czujesz się bezpiecznie w pracy? Masz przecież kontakt z dziećmi, rodzicami, innymi pracownikami przedszkola.

Nie, nie boję się chodzić do pracy. Ja sobie to ułożyłam w głowie, że po części mamy wpływ na to, co się dzieje, możemy dbać o higienę, przestrzegać zasad, dbać o odporność przez suplementację, przede wszystkim witamina D3 i C, która jest u nas na porządku dziennym w dużych dawkach.

Muszę kupić.

Koniecznie. Ja, żeby nie zwariować, dodatkowo postanowiłam, że nie będę się nadmiernie izolować w domu, bo ruch na świeżym powietrzu to jest to, co daje nam odporność. Myję ręce, to przede wszystkim. Mydło u nas schodzi litrami, moje dziecko samo sobie wybiera mydło, jakie chce, które mu pasuje obrazkiem czy zapachem, żeby uprzyjemnić mu to częste mycie rąk. Teraz wybrał sobie świąteczne mydło Luksja z reniferem. Nikoś ma już taki nawyk, że po przyjściu do domu i zdjęciu butów od razu leci do łazienki umyć ręce. I to działa, bo jesteśmy zdrowi, pomimo dość ryzykownego środowiska, jakim są przedszkola. Myślę, że to dbanie o odporność i mycie rąk to jest cudowny środek, który się u nas super sprawdza. Nie dajmy się zwariować, dbamy o siebie, nie mamy na wszystko wpływu, musimy znaleźć radość w tej rzeczywistości. 

 

 

Chcę zapytać o rodziców dzieci. Zauważyłaś, że rodzice się inaczej zachowują, inaczej traktują przedszkole, mają mniejsze czy większe zaufanie? Pandemia mocno wam utrudniła pracę.

Tak. Życie w przedszkolu się bardzo zmieniło. Wszystko jest oklejone foliami, nie ma dywanów, dzieci nie mogą przynosić swoich zabawek, co jest dla nich bardzo trudne. Jak nie mogą przynieść zabawki choć raz w tygodniu, to mocno to odczuwają. Kiedyś było można, dzisiaj nie. Trudno im do tego przywyknąć.

Widziałam te zdjęcia – dzieci bawiące się na folii, ograniczona ilość zabawek, bez leżakowania. 

To nie są przyjemne kwestie, one zaburzają poczucie bezpieczeństwa. Jeśli chodzi o nas, to pracuje się trudniej, bo jednak te obostrzenia dają się we znaki. Rodzice też dotkliwie to odczuwają. Nie mogą pomóc dzieciom w szatni zdjąć kurtkę, żadnych przytulasków pod salą i buziaków na do widzenia. Rodzice tak samo to przeżywają, tym bardziej, jak jest to ich pierwsze dziecko.

Są dzieci, które bezproblemowo wchodzą w nową rzeczywistość, a są takie, którym jest ciężej, które nie są do końca emocjonalnie gotowe, które potrzebują więcej wsparcia. Wiadomo, że dziecko jest bezpieczne, że w sensie fizycznym nie dzieje mu się krzywda, ale emocje dziecka to inna sprawa. Tego przytulasa mamusiowego nie da rady niczym zastąpić.

Wymuszony dystans społeczny nie wpływa dobrze na dzieci. Dzieci powinny uczyć się, jak społecznie współdziałać, a my ich musimy uczyć dystansu.

Nie myślałam o tym w ten sposób, to brzmi wręcz przerażająco. A ja tutaj chcę zmienić temat o 180 stopni. Wiem, że lubisz święta.

Uwielbiam

Czekasz na grudzień.

Czekam (śmiech). Tak, uwielbiam święta i celebruję je cały grudzień. Jest początek grudnia, a ja już ustawiam ozdoby. 

Ale choinki jeszcze nie masz!

Myślę, że w przyszłym tygodniu już będzie, taka w donicy. Wyznaję zasadę, że ten fantastyczny, ciepły klimat celebruje się cały grudzień. To czas, kiedy cieszę się zapachem pomarańczy, mandarynek, herbatą z miodem, widokiem choinki i tą fajną ciepłą atmosferą.

I odpoczywasz od przedszkola i stresów.

Tak, zazwyczaj biorę sobie urlop w tym okresie świątecznym, żeby wykorzystać ten czas. A pandemia? Staram się żyć normalnie, nie dam się zwariować! 

 

________________________________________

Partnerem naszej rozmowy z Martą jest marka Luksja.

Rozmowa i zdjęcia: Emilia Pryśko

 

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym.

Szacuje się, że 25% osób chorych na depresję popełnia samobójstwo, co umieszcza tę jednostkę chorobową w kategorii „śmiertelna”. Kiedy istnienie boli nie do wytrzymania, pragnie się je zakończyć. I robi się to, gdy wystarczy sił. Według psychologów SWPS co dziesiąty Polak boryka się z jakąś formą depresji. Jak to zatem możliwe, że nadal tak mało o niej wiemy? Jak pisze Tomasz Jastrun w swoim „Osobistym przewodniku po depresji”: gdyby to była choroba zaraźliwa, mielibyśmy do czynienia z epidemią. Epidemią okrutnego stanu, który wciąga ofiarę w najczarniejsze otchłanie, w najgłębsze doliny. Dla ludzi zdrowych, którzy nigdy nie doświadczyli epizodów depresyjnych, jest to doświadczenie niewyobrażalne. A chory, kiedy wychodzi z depresji, przestaje rozumieć własne myślenie z epoki choroby.  

Depresja jest chorobą, która atakuje mózg w sposób widoczny. Jest to proces, który bez odpowiednio dobranych leków, postępuje szybko i brutalnie. Jeszcze kilka lat temu sądzono, że leki antydepresyjne pomagają poprzez podnoszenie poziomu serotoniny w tym organie, co bezpośrednio wpływa na poprawę nastroju. Przełomem było odkrycie, którego dokonał prof. Poul Videbech. Niektóre rejony mózgu osób chorych na depresję były skurczone, nawet do 10% w stosunku do zdrowych ludzi. Jakby obumierały. Badania wykazały, że leki odbudowują te zniszczone struktury. Mają duży wpływ na produkcję białka odpowiedzialnego za tworzenie nowych neuronów. Mówienie cierpiącemu na depresję, żeby wyszedł na spacer i wyleczył się radością życia, jest równoznaczne z daniem takiej recepty choremu na raka. Uszkodzone komórki nerwowe potrzebują leku, chemicznej substancji, która naprawi szkody i umożliwi mózgowi powrót do normalnego funkcjonowania. Styron napisał:  Niech nikt nigdy nie wątpi, że depresja w swej krańcowej postaci jest szaleństwem. Szaleństwo to skutek anormalnego procesu biochemicznego. Dopiero niedawno udało się określić, że takie szaleństwo jest rezultatem procesów chemicznych, zachodzących pomiędzy drogami mózgowymi, prawdopodobnie w wyniku stresu przeżywanego przez system.

 

Dawniej depresję określano słowem „melancholia”. 

Film o takim tytule nakręcił w 2011 roku Lars Von Trier, sam zmagający się z chorobą. W mojej głowie na długo została postać grana przez Kirsten Dunst, Justine. Ona nie boi się końca świata, wręcz przeciwnie, czeka na niego ze spokojem i wytęsknieniem. To znamienne dla depresji: wizję śmierci przyjmuje się jak wybawienie, dar od losu. ,,Skoro obecność boli, nieobecność wydaje się być luksusem’’. Ale odebranie sobie życia nie jest wcale takie proste. Po pierwsze, to nadludzki wysiłek dla osoby pogrążonej w depresji. A po drugie przygniata ciężar wyrzutów sumienia wobec bliskich. Nie każdy jest w stanie podjąć drastyczne działanie. Dla takich ofiar choroby, marzenia wypełniają wizje wypadków, katastrof, które niczym odziany w czerń bohater, dokonują unicestwienia za nich, zdejmując z ich barków wszelką odpowiedzialność.

Wiele znanych osób cierpiało na depresję, między innymi Vincent van Gogh, Virginia Woolf, Ernest Hemingway, Winston Churchill, Józef Piłsudski, Nelson Mandel. William Styron, autor „Wyboru Zofii”, opisał swoje zmagania z chorobą w książce „Dotyk ciemności”, z której czerpię pełnymi garściami przy pisaniu tego tekstu.

 

A., która poprosiła o anonimowość, znam od ponad dekady. Tyle czasu kocham i podziwiam. Piękna w ten eteryczny, subtelny sposób, niczym elf, a przy tym silna, inteligentna, nie do zatrzymania. W jej drobnym ciele mieszka potężna moc. Wiele razy z otwartą buzią patrzyłam, jak ten delikatny drobiazg nabiera mocy tarana w drodze do celu. Pracowita, uparta i charakterna. A przy tym dobra, empatyczna i bardzo wrażliwa. To nie jest typ kobiety, która cierpi, bo przytyła, albo ma doła, bo coś nie wyszło. Bardzo świadoma siebie i swojej psyche, wydawałoby się – niezniszczalna. Kiedy zachorowała, nikt nie rozumiał, co się dzieje. Skąd jej wycofanie, brak kontaktu. Ale łatwo znaleźć wytłumaczenie: przecież niedawno urodziła dziecko, jest zmęczona, za dużo bierze sobie na głowę, musi odpocząć. Nikt nie brał pod uwagę, że zaczynała już oplatać ją czarna nić depresji, która wcale nie zamierzała odpuścić. Gorzej, że nie dostrzegli tego także lekarze. A. dotarła w tej chorobie do piekła. Wróciła z niego, ale bezlitosny demon depresji czai się za jej plecami i dmuchając jej w kark przypomina, że cierpliwie czeka na jej potknięcie. 

 

M.O.: Czy kiedykolwiek pomyślałaś, że możesz zachorować? Były jakieś symptomy? „Ta moja wrażliwość kiedyś mnie zabije” powiedziałaś mi na samym początku, zanim jeszcze ktokolwiek wypowiedział słowo „depresja”.

A.: Zawsze czułam, że jestem bardziej wrażliwa niż inni, ale postrzegałam to głównie jako zaletę. Pamiętam jak mój mąż wracał z zakupów i zastawał mnie zapłakaną z żelazkiem w ręku. Biegnąc rzucał torby i pytał, co się stało, a ja szlochając opowiadałam o obejrzanym filmie. Trafiałam na niego w telewizji i oglądałam prasując. Jakoś tak wychodziło, że zazwyczaj to były melodramaty, na których wylewałam morze łez. Zresztą z kina też często wychodziłam całkiem rozbita albo zasmarkana, kiedy inni tylko lekko się wzruszyli. Na thrillery przestałam chodzić, bo podskakiwałam przy głośniejszej muzyce. Ale depresja? Nie… Myślałam, że jestem za silna na takie tam smutki. Podobnie jak większość społeczeństwa nie wiedziałam, co to jest. Nie wiedziałam, że zachodzą zmiany w mózgu, że jest to choroba biologiczna, której podobnie jak wyrostka nie da się wyleczyć pozytywnym myśleniem. Wyciąć też się nie da. A szkoda.

 

Tomasz Jastrun napisał: Ludzie, którzy przeżyli nowotwór i depresję, twierdzą, że z dwojga złego lepszy był nowotwór. Chorzy na depresję są zwykle bliżej myśli o śmierci niż starcy i śmiertelnie chorzy. Ktoś zauważył, że chorym na raka w ostatniej fazie daje się narkotyki, by nie cierpieli, a przecież chory na depresję też bywa bliski śmierci, gdy myśli o samobójstwie. 

W tej chorobie rozróżnia się myśli samobójcze i tendencje samobójcze. Myśli są wytworem chorego umysłu i mogą prowadzić do destrukcyjnych zachowań, ale zazwyczaj chory nie ma siły na żadne działania. Tendencje są dużo poważniejsze, bo chory czuje, że musi się zabić, ma plan. Pamiętam młodą, piękną dziewczynę, która przy każdym pogorszeniu nastroju czuła, że musi się pozbawić życie przez powieszenie. Czuła palący sznur na szyi, obsesyjnie myślała o miejscu, które wybrała, żeby to zrobić. Inna z kolei w czasie choroby nie miała siły wstać z łóżka, ale kiedy tylko czuła się lepiej – w kuchni, łazience i wszystkich pomieszczeniach w swoim domu umieszczała odpowiednią ilość leków, żeby w każdej chwili mogła po nie sięgnąć. W każdym pomieszczeniu było tyle, ile wystarczy, żeby się zabić. Będąc długo z tą chorobą zaczynasz sobie zdawać sprawę, że kiedyś wróci. I w momencie, kiedy masz odrobinę więcej siły, wykorzystujesz to, żeby pozbawić się bólu raz na zawsze. To bardzo zdradliwa choroba. Niestety.

 

Jaki był początek Twojej choroby? Jak długo trwało zanim została poprawnie zdiagnozowana?

Początkiem nazwałabym maj, wtedy mój synek miał 4 miesiące. Nagle zrobiło się ciepło, ja uznałam, że nie dam rady wyjść z nim na spacer, bo się przegrzeje i zachoruje. O kupieniu odpowiednich ubrań nie było mowy, bo wydawało się to czymś niewyobrażalnie trudnym. Były moje imieniny, mąż wziął dzień wolny, pojechaliśmy z małym na godzinę do centrum handlowego (nie więcej, bo przecież klimatyzacja!), kupiliśmy odpowiednie ubranka, potem poszliśmy na imieninowy obiad. Poczułam się bezpiecznie. Myślałam, że to zwykłe nastroje młodej mamy, zresztą jak jakąkolwiek zapytasz, to powie Ci, że też coś takiego przechodziła, tylko że u mnie było to dużo silniejsze. Wtedy tego nie wiedziałam. Prawidłowa diagnoza była postawiona pod koniec października. Myślę, że w ostatnim możliwym momencie. Chwilę później już by mnie tu nie było.

 

Co się działo wtedy w Twojej głowie? 

Choroba postępowała bardzo szybko. Pamiętam, że budziłam się w nocy oblana zimnym potem bojąc się w zasadzie wszystkiego. Budziłam wtedy męża, który przytulał i próbował uspokoić, ale nie pomagało. Myślę, że wyczerpująca opieka nad niemowlakiem przyczyniła się do szybkiego rozwoju depresji. Moja mama przeczuwała, że dzieje się coś złego. Umówiła mnie na wizytę do lekarza. Często przyjeżdżała, pomagała, pocieszała. W sierpniu pierwszy raz trafiłam do psychiatry. Pani doktor uznała, że jestem przemęczoną młodą matką. Dała namiar na psychologa, matkę bliźniaków, która miała mi pomóc poukładać sobie codzienność. Przez długi czas miałam do niej o to pretensje, bo objawy depresji były u mnie bardzo wyraźne. Niestety często chory pomija ważne szczegóły i kluczowy jest dobrze przeprowadzony wywiad. Pani psycholog ze spotkania na spotkanie wiedziała więcej, a jednak nie zapaliło to u niej lampki ostrzegawczej. Było coraz gorzej, mimo pomocy mojej mamy, teściów, opiekunki do dziecka. Nie pomogły wspólne wakacje nad morzem. W dniu, w którym trafiłam do innego psychiatry, wiedziałam, że coś jest nie tak. Wcześniej miałam jakąś wizytę kontrolną w szpitalu, jechałam tam autobusem, ludzie dziwnie się na mnie patrzyli… W szpitalu ktoś mnie zapytał o godzinę, a ja bardzo się go bałam. Na wizycie czułam, że jestem nieobecna, myślami zupełnie gdzie indziej. Ze szpitala zadzwoniłam do znajomej pani psycholog, która poprosiła, żebym przyjechała tego samego dnia. Wracając ze szpitala stałam na przystanku przy bardzo ruchliwej ulicy. Uznałam, że jedynym wyjściem jakie mam, to skoczyć pod jeden z samochodów. Czułam już bardzo wyraźnie, że jestem chora, czułam też, że to coś poważnego. Miałam wizję przerażających filmowych zakładów psychiatrycznych i uciążliwości chorego dla rodziny. Mąż wziął tego dnia wolne i pojechał ze mną do „mojej” psycholog. Ona pierwsza zdiagnozowała depresję, umówiła mnie na następny dzień do swojego męża – psychiatry. Powiedziała, że nie da rady nic zrobić bez leków. A ja karmiłam piersią, odstawienie synka z dnia na dzień wydawało się koszmarem. Nie chciałam leków. Ale pojechałam na tę wizytę następnego dnia. I tak zaczęła się moja przygoda z tabletkami.

 

Jak dużo jest tych leków i jak one działają?

Zaczęłam od leku, które mogą stosować kobiety karmiące, nieduże dawki. Po jego przyjęciu mój stan się poprawił, ale tylko na kilka chwil. Ostry zwrot, jaki później nastąpił, spowodował niedowierzanie w kompetencje lekarza, którego bardzo szanuję. Wierzyłam, że zatruwam moje dziecko, mimo że uzyskałam dostęp do wyników badań, które nic takiego nie wykazują. To był prawdziwy koszmar, nadal przechodzą mnie ciarki na wspomnienie tego momentu. 

 

 ,,W depresji człowiek jest zdruzgotany wewnętrznie. W gruzach leży jego poczucie własnej wartości. Każda mała porażka rośnie do monstrualnych rozmiarów. W normalnym stanie nawet nie zwrócilibyśmy na nią uwagi’’.

Jakikolwiek problem w stanie depresji przygniata, nie ma ani odrobiny siły, żeby cokolwiek z tym zrobić. W normalnym stanie człowiek dziwi się, że jego umysł tak bardzo mógł go zwieść. Nie dzieje się tak, że wraz z poprawieniem nastroju poczucie wartości rośnie. Człowiek nie mógł przecież samemu sobie ufać, niełatwo się z tego podnieść. Poza tym czuje się siłę choroby, po kilku spadkach nastroju łatwo przewidzieć, że będzie kolejny. Przestaje się być częścią zdrowego społeczeństwa. Trudno się przyznać do choroby otwarcie, bo niewiele osób ją rozumie, a szpital psychiatryczny nadal kojarzony jest z wariatkowem. Ten, do którego ja trafiłam, jest miejscem, gdzie szanuje się każdego chorego. Pielęgniarki cały czas nas obserwowały, chociaż było to nieodczuwalne i w odpowiednim czasie informowały lekarzy o pogorszeniu stanu pacjenta. Lekarze i psychologowie byli dostępni, mieli czas na wyjaśnienia pacjentowi, rodzinie co się dzieje. Czas wypełniony był różnymi zajęciami, do których bardzo zachęcano. Serwowano dobre jedzenie, żeby odbudować zniszczony organizm. Po poznaniu innych chorych i fachowców, którzy mnie rozumieli, poczułam ogromną ulgę. Wcześniej byłam bardzo samotna w swoich zmaganiach. Myślałam, że po wyjściu ze szpitala łatwo wrócę do społeczeństwa, ale tak nie było. Pamiętam moje pierwsze spotkania z przyjaciółmi. Oni wiedzieli, ale byli z innego świata. Zadawali pytania, po których rozpoznawałam, że nie mają pojęcia, co przeżywa chory, mimo że starałam się to nakreślić. Wracałam z tych spotkań z poczuciem odosobnienia. Rodzina, oprócz najbliższej, nie wiedziała. Spotkania z nimi były jeszcze trudniejsze. Do czasu choroby byłam otwartą osobą, ceniłam szczere postawy życiowe, a tu nagle przyszło mi udawać, że wszystko jest w porządku. Czułam, że nie mam innego wyjścia, bo opowiedzenie o chorobie ludziom, którzy prawdopodobnie nie zrozumieliby, byłoby dla mnie zbyt dużym obciążeniem emocjonalnym. I jak w takim stanie wrócić do pracy? Iść na rozmowę kwalifikacyjną i powiedzieć coś dobrego o sobie?

 

Tomasz Jastrun pisze, że nie mógł znieść swoich dzieci w czasie, gdy choroba go przygniatała. Ty masz malutkiego synka, wtedy niemowlę. Jak wyglądała wasza relacja?

Nie mogłam na niego patrzeć. Nie cieszył mnie. Wszystko co musiałam przy nim zrobić było bardzo trudne. Ale w tym wszystkim nie chodziło wcale o małego. Cokolwiek miałam zrobić było ponad moje siły. Zjeść. Umyć się. Najprostsze czynności mnie przerastały. W październiku ważyłam 45 kg przy 170 cm wzrostu. Pamiętam, że nie podobały mi się moje zdjęcia, ale nie widziałam tego, że jestem taka chuda. U mnie choroba jakby się załączała, a później z dnia na dzień wyłączała. Stąd też podejrzenie dwubiegunowość na początku. Do tej pory tak jest. Na szczęście dużo rzadziej. Ale czuję jeszcze jej oddech, mimo że wiem, że biologicznie została wyleczona. Teraz biorę tylko leki podtrzymujące. Ale psychika pamięta tę OTCHŁAŃ, źle znoszę każdy stres, wydaje mi się, że wszystko wraca. Teraz już coraz bardziej wyczuwam, co na mnie źle wpływa, mogę się jakoś zabezpieczyć przed atakami choroby, ale jeszcze kilka miesięcy temu w ogóle tego nie rozumiałam.

 

Spróbujesz opisać tę OTCHŁAŃ? 

Zastanawiałam się, czy to da się ująć słowami. Czy w ogóle można opisać ból? Głowy? Zęba? Czy ktoś kogo nic nigdy nie bolało zrozumiałby? OTCHŁAŃ zrozumieją wszyscy, którzy byli chorzy. To ogromne napięcie. Trzęsiesz się, leżysz, boisz się każdego kroku, każdego wypowiedzianego do Ciebie słowa. Każdy dźwięk boli. Podobnie jak odsłanianie żaluzji, promyki słońca. Napięcie wyciszane lekami uspokajającymi przechodzi w stan, w którym nic nie ma znaczenia. Ja przez długi czas nie wiedziałam co to jest, bo napięcia było na tyle dużo, że leki jedynie je obniżały. Słyszałam opowieści o jakiejś pustce, ale nie rozumiałam. Wkrótce przyszła i do mnie. Nic wtedy nie cieszy, ubieranie się jest koszmarem, dlatego po prostu przestaje się to robić. Przestaje się myć, jeść. Nigdzie nie ma punktu zaczepienia. Wszystko jest zbyt trudne. Moja mama prosiła mnie o drobne przysługi, prawdopodobnie próbując mnie czymś zająć, odwrócić uwagę. Chciała np., żeby sprawdzić jakim tramwajem może gdzieś dojechać. Uruchomienie komputera i przeczytanie tego na stronie internetowej było dla mnie wtedy tak okrutnie obciążającym zadaniem, że myślałam o nim cały czas. Chciałam coś zrobić dla ukochanej osoby, ale nie umiałam. Pamiętam, że kiedyś w szpitalu kolega zachwalał film, więc dałam mu pendriva, żeby mi go nagrał. Nie oddawał go przez tydzień. Kiedy zajrzałam do niego, on tylko wyciągnął do mnie dłoń mówiąc, że nie da rady. Zrozumiałam to w mig. Porównałabym to do takiego całkowitego oderwania. Niby pamiętasz jeszcze jak się żyje, ale nie potrafisz nic zrobić. Nie możesz ukroić chleba, odpisać na maile, zadzwonić. A jak już się zmusisz, to jest to olbrzymim wysiłkiem, okupionym ogromnym stresem. Na napięcie miałam sposób: właziłam pod koc, trzęsłam się ileś czasu i w końcu zmęczyłam na tyle organizm, że zasnął. Z pustką nic nie umiałam zrobić, nic nie pomagało. Nadal właziłam pod ten koc i nieruchomiałam, ale nawet to bolało.

 

To wtedy trafiłaś do szpitala? 

Leki psychotropowe, które dostałam od psychiatry przez kilka dni nie działały. Później wywindowały nastrój na tyle w górę, że wydawał się zupełnie nienaturalny, maniakalny. Następnie na dwa czy trzy dni się ustabilizowało, potem poszło ostro w dół. Nie wynurzałam się spod kołdry, nie chciałam karmić synka. Mąż został w domu, przyjechała moja mama. Próbowali załatwić wizytę domową, ale nikt nie miał czasu. W końcu postawili ultimatum, że wzywają karetkę albo jadę z mężem do lekarza, gdzie dyżurował znajomy lekarz. Po trzech godzinach negocjacji pojechałam. Nie wypuszczono już mnie z izby przyjęć. Zdiagnozowano ciężką depresję z zaburzeniami psychotycznymi i w związku ze stanem zagrożenia życia mogli mnie zatrzymać decyzją sędziego. Takie jest prawo. Trafiłam na oddział zamknięty.

 

Jak wyglądał pobyt w szpitalu?

Pierwszych tygodni nie pamiętam. Jedyne co zostało, to obietnica pani doktor, że będę spała jak wezmę leki. Oczywiście nadal odmawiałam ich przyjęcia, ale zostały podane siłą. I na kilka dni odpłynęłam. Nie jadłam, nawet nie pamiętam, żebym wstawała do toalety. Przychodził mój mąż, moja mama. Z ich opowieści wiem, że cały czas miałam pretensje o to, że zabrali mi dziecko. Ja tego nie pamiętam. To musiał być dla nich strasznie trudny czas. Po tygodniu objawy ustąpiły, a po dwóch zostałam przeniesiona na oddział otwarty, na którym spędziłam kolejne trzy miesiące. Dwa tygodnie było dobrze, dwa tygodnie źle. Po około dwóch miesiącach zauważyłam, że organizm odpoczął. Dużo nauczyłam się o mojej chorobie, ale też o innych chorobach psychicznych. Było dużo warsztatów psychologicznych i innych form zajęć, które uczyły relaksacji i pomagały w powrocie do życia. Spotkałam dużo osób w podobnej sytuacji do mojej, kobiety w ciąży. Miałam częsty kontakt z rodziną, z synkiem, wychodziłam na przepustki. Po trzech miesiącach wróciłam do domu, ale nadal byłam pacjentką. Trafiłam na oddział dzienny, który trwał kolejne trzy miesiące. Przychodziłam do szpitala codziennie od 8 do 15. Myślałam wtedy, że już będzie z górki, a było całkiem na odwrót. Wyjście spod ochronnych skrzydeł lekarzy było bardzo trudne. Podobnie rozstanie z oddziałem dziennym. Przez kolejny rok stany głębokiej depresji wracały raz na dwa tygodnie. Było to nawet trudniejsze doświadczenie dla mnie i mojej rodziny niż początki choroby. Dobrze, że nikt przed tym tak do końca nie uprzedza, mimo że lekarze wiedzą, że tak będzie. 

 

Depresja dotyka nie tylko chorego, ale też wszystkich jego bliskich. Często nie wiedzą, co się dzieje, reagują nerwowo na smutek czy brak energii cierpiącego. Później, po diagnozie, ponoszą bezpośrednie konsekwencje choroby, przebywając stale w jej pobliżu. Ci, którzy zdecydowali się opowiedzieć swoje doświadczenia, zaznaczają, że licząc osoby dotknięte depresją, do liczby pacjentów klinicznych należy dodać ich rodziny i przyjaciół.

Dla rodziny jest to ogromne obciążenie. Nie wiedzą, jak mogą się zająć chorym, on sam też tego nie wie. Podąża się za wskazówkami lekarzy, psychologów, ale to jest labirynt, z którego wyjście może znaleźć tylko chory. Wtedy może podpowiedzieć rodzinie, wskazać co mu pomaga. Ale to długa droga, ja odkryłam, co jest pomocne po prawie dwóch latach. W tym czasie żadne moje obietnice nie były wiążące. W zasadzie wymagałam całkowitej opieki, tak jakbym była pacjentem leżącym, któremu wszystko trzeba podać. Dla mnie mąż, mama i babcia, rodzice męża i przyjaciele byli ogromnym wsparciem. Nikt poza nimi nie wiedział o chorobie. Nawet drobne gesty jak przysłanie do szpitala kubka na herbatę, ciepłej bluzy czy malowanek do kolorowania były dla mnie bardzo znaczące. Mój synek dostawał mnóstwo przydatnych prezentów, jedna z przyjaciółek zapytała męża, czego potrzebuje i po prostu to kupiła. Bardzo duże znaczenie miała też moja pani doktor i pani psycholog. Pani doktor przychodziła do łóżka i dawała mi zadania w stylu: „jak przyjedzie pani mama, to niech pani pójdzie i umyje głowę. Jutro rano widzę panią z czystymi włosami.” Próbowała przekonać, że ten stan nie będzie trwać wiecznie, żeby z nim nie walczyć, żeby zaakceptować. Czasami w ogóle nie rozumiałam, co do mnie mówi, ale zapisywałam sobie jakieś zdania i potem uparcie je powtarzałam, aż w końcu coś do mnie docierało. Bez tego wszystkiego na pewno bym nie przetrwała. 

 

Jak się teraz czujesz?

Stabilniej jest od kilku miesięcy. Wróciłam do pracy, powoli odnajduję się w codzienności. Ale to wciąż nie jest normalność. Podobno normalność wróci. Podobno za kilka miesięcy. Jestem w miarę przewidywalną pacjentką, jak się okazuje. Moja nadmierna wrażliwość na leki była dla lekarzy dużym wyzwaniem. Na szczęście trafiłam na świetną lekarkę, cudowną osobę, która prowadzi mnie od czasu trafienia do szpitala. Udało się w końcu dobrać leki, a teraz powoli je odstawiam. Oczywiście mierzę się z różnymi efektami ubocznymi, czasami mi ciężko, ale w porównaniu z OTCHŁANIĄ to naprawdę nic. Staram się myśleć pozytywnie, nie mniej jednak miewam chwile zwątpienia. Pocieszam się, że to normalne, ludzkie. Do tej normalności, ludzkości, tak bardzo chcę wrócić.

 

Depresja jest wrogiem potężnym. Silna swoją bronią, wzmocniona atakowaniem z zaskoczenia. Sięga po chorego najpierw delikatnie, niezauważalnie. Często, zanim odróżnimy zwykły spadek formy od początkowych faz depresji, jest już za późno. Metody w stylu „weź się w garść”, „chodź na rower”, „wyluzuj” itp. mogą przynieść cierpiącemu chwilową ulgę, jeśli jest on jeszcze w stanie pozwalającym na takie aktywności. Ale choroby nie wyleczą. To mogą zrobić tylko lekarze. Proces leczenia jest bardzo długi i trudny, ale innej drogi nie ma. Uszkodzony mózg potrzebuje naprawy, tak jak wszystkie inne nie do końca sprawne organy. Z bolącym zębem biegniemy do dentysty i nie przyjdzie nam do głowy szukać ratunku w wiosennych spacerach czy czekoladowym torcie. A mózg jest sednem naszego istnienia, naszej osobowości. Nie bagatelizujmy, gdy woła o pomoc.

 

Fragment książki „Osobisty przewodnik po depresji” Tomasza Jastruna:

Kiedy masz pewność, że to, co ci dolega, to depresja? Po wielu lekturach, rozmowach i z własnych doświadczeń wiem, że cierpimy na nią, jeśli choćby kilka z tych dziesięciu objawów nas dotyczy i kiedy skala problemu jest duża. Należy jednak pamiętać, że depresja wymyka się opisom, że nie lubi szufladek i definicji.

 

• Poczucie smutku, ponury nastrój, przygnębienie, czasami zobojętnienie. Nic lub mało co cię cieszy. Odczuwasz świat inaczej niż kiedyś. Zmienia się jakby kolor dnia, barwy jasne ustępują ciemnym.

• Utrata radości i przyjemności z życia. Co było przyjemne i satysfakcjonujące, już nie jest, mogła to być praca, spotkania z ludźmi, jazda na rowerze, pływanie.

• Mamy coraz mniej energii. Zmniejszenie albo brak wewnętrznego napędu do działania, tak jakby nasz wewnętrzny silnik się zepsuł, wszystko staje się trudne, niemożliwe do zrealizowania. Prawie każda czynność przerasta nasze możliwości, szczególnie to, co nowe i nieznane. Trudno wyjść z domu.

• Traci się lub znacznie obniża poczucie własnej wartości – jestem nikim, nic nie jestem wart.

• Nasilają się problemy ze snem i pogarsza się jakość snu. Co z tego, że zasypiamy, skoro śpimy kiepsko, budzimy się czasami gwałtownie pełni niepokoju bardzo wcześnie rano i nie możemy już zasnąć. Kłębią się wtedy przykre myśli. Te wczesne przebudzenia są udręką i ważnym symptomem depresji. Ale możliwy jest też wariant depresji z nadmiarem snu.

• Niepokój. To może być stałe uczucie lęku, który nie musi dotyczyć konkretnej sytuacji. Zaczynamy się obawiać tego, czego do tej pory się nie baliśmy. Czasami występuje stałe napięcie psychiczne. Powszechną skargą osób z depresją jest drażliwość.

• Wieczorem czujemy się zwykle lepiej niż rano, jakby depresja odpuszczała, jej ucisk nie jest już tak dojmujący. To rodzi nadzieję, że jest poprawa. Ale niestety rano zwykle wszystko zaczyna się od nowa.

• Utrata apetytu. Jedzenie nie smakuje, ale też nie czuje się łaknienia. Bywa, że apetyt wraca wieczorem. Ale zdarza się też w depresji zwiększony apetyt i objadanie, co jest formą pocieszania się.

• Występują różnego rodzaju objawy fizyczne, np. bóle kręgosłupa, bóle głowy, serca, innych części ciała, zaburzenia miesiączkowania u kobiet. Każdy z nas ma w swoim ciele jakieś słabe miejsca. Bądź pewien – one jako pierwsze się odezwą, zwiastując przybycie depresji.

• Przychodzą do nas myśli samobójcze. Można powiedzieć, że to hamletowski objaw depresji. Zaczynają je mieć ludzie, którzy nigdy do tej pory nie myśleli o odebraniu sobie życia. Bywa, że wyobrażamy sobie, jak to robimy i wielokrotnie powtarzamy to w myślach. Myśli się o samobójstwie jako jedynej możliwości uwolnienia się od udręki.

 

 

To są typowe objawy, ale tylko kilka z nich jest koniecznych, by mieć pewność, że to, co się ze mną dzieje, to depresja i potrzebujemy pomocy lekarza.

 

 

Napisała: Marta Osadkowska / prezes Fundacji Widzialne Dzieci