Potężne pożary w Australii wstrząsnęły światem.

Na poruszające zdjęcia przerażonych, okaleczonych lub martwych zwierząt nie sposób pozostać obojętnym. Skala ognia i zniszczeń trudna jest do objęcia rozumem. Patrzyliśmy na relacje w mediach ze ściśniętym gardłem. Ale czy te obrazki wywołały reakcję, której faktycznie potrzeba? Czy obok smutku pojawiła się refleksja i pytanie: dlaczego tak się dzieje? I ważniejsze: co zrobić, żeby ta tragedia się nie powtarzała?

Ogień w Australii o tej porze roku nie jest niczym zaskakującym. Pożary są stałą australijskiego klimatu, wybuchają każdego roku i są potrzebne naturze. Na północy kraju sezon pożarowy przypada na porę suchą, czyli australijską zimę (pory roku w Australii są odwrotne od polskich, miesiące zimowe to w Australii czerwiec, lipiec i sierpień). Tegoroczne pożary w Australii rozprzestrzeniły się na bezprecedensową skalę. Zmiany klimatyczne nie są bezpośrednią przyczyną katastrofy, ale mają ogromny wpływ na ich przebieg.

 Spowodowane przez człowieka globalne ocieplenie wydłużyło bowiem australijski sezon pożarowy oraz pozwoliło płomieniom wejść na nowe obszary z nieznaną intensywnością.

Jak to działa? W wywiadzie dla Gazety Wyborczej wytłumaczył to prof. Szymon Malinowski: Gazy cieplarniane z punktu widzenia fizyki to po prostu te, które mają co najmniej trzy atomy w cząsteczce. No, a w praktyce to jest przede wszystkim dwutlenek węgla, który uwalnia się w trakcie spalania. Metan, który powstaje w czasie beztlenowej przemiany materii organicznej. Ziemia otoczona jest atmosferą, w której te gazy są w miarę dobrze wymieszane. One przepuszczają promieniowanie słoneczne, które pada na powierzchnię Ziemi. Ona je pochłania i w związku z tym się ogrzewa. A potem sama zaczyna to ciepło wypromieniowywać. I ono trafia do atmosfery. związku z tym, że mamy atmosferę, jak ona się podgrzeje, do Ziemi dociera ciepło zarówno od Słońca.  To powoduje, że Ziemia robi się coraz cieplejsza, emituje więcej do góry, a co za tym idzie – coraz więcej tego ciepła też do niej wraca. I ten właśnie proces gromadzenia się ciepła nazywamy efektem cieplarnianym.

To my – ludzie, produkujemy gazy cieplarniane w ilościach przekraczających wszelkie normy. Ciągłe dążenie do lepszego życia wpędziło ludzi w pułapkę. Dosłownie wzbogacimy się na śmierć. Wpływ człowieka na planetę jest bardzo intensywny, nasz gatunek stał się supersprawną siłą o znaczeniu geologicznym. Ludzkość dokonuje niebezpiecznych, równoczesnych modyfikacji wielu kluczowych parametrów systemów planetarnych. Przekroczone zostały już tzw. granice planetarne, szczególnie z uwagi na zmianę klimatyczną, degradację gleb, zakwaszenie oceanów i tempo utraty bioróżnorodności. Z powodu człowieka zagłada czeka obecnie aż milion gatunków – przeszło połowę wszystkich opisanych dotąd przez naukę. Ze względu na kluczowy wpływ człowieka na otoczenie, epoka, w której żyjemy nazwana została przez naukowców Antropocenem. To czas bezmyślnego niszczenia, bezrefleksyjnego dewastowania i bezdusznego zabijania.

Ktoś zaproponował, by tę epokę nazwać Katastrofik, co doskonale oddaje skutki działań homo sapiens.

Nie jest tak, że rewolucja przemysłowa, którą ustawia się jako początek zmian prowadzących do zabójczego ocieplania klimatu, była początkiem działań człowieka prowadzących do niszczenia Ziemi. Raczej sianie spustoszenia jest wpisane w naszą naturę, jest naszą cechą gatunkową. W okresie, gdy homo sapiens dotarł do Australii i zaczął się na jej terenach osiedlać (45 tys. lat temu) wyginęło 90% australijskiej megafauny. Można tłumaczyć to ochłodzeniem klimatu, ale jakoś nie naruszyło ono zwierząt morskich, które powinny odczuć je równie mocno, jak stworzenia lądowe. Ale homo sapiens nie żeglował więc były bezpieczne. Podobnie rzecz się miała z mamutami – ich wyginięcie doskonale zgrywa się w czasie z osiedlaniem się człowieka na zamieszkanych przez te zwierzęta terytorium. 

Prawdopodobnie w chwili, gdy przedstawiciele homo sapiens dotarli do Australii, znali już gospodarkę żarową i celowo wypalali ogromne połacie nieprzebytego buszu i gęstych lasów. Gdzie nasz gatunek, tam zniszczenie. Od zawsze. W przeciwieństwie do naszych przodków, my siejemy zło świadomie i z pełną wiedzą o konsekwencjach.

Zagarnęliśmy przybrzeżne ekosystemy, niegdyś pełne różnorodnych gatunków ryb i zniszczyliśmy całe struktury, obracając w niwecz pół miliarda lat ewolucji. – mówi dr Jeremy Jackson – Przez ostatnich 30 lat zginęło 50% koralowców. Oceany absorbują 1/3 dwutlenku węgla wyrzucanego do atmosfery. Dzięki temu pełnią funkcję stabilizatora klimatu. Dziś oceany nie nadążają za absurdalnie wysoką emisją CO2 przez człowieka.

Świadomie, dla zysku, unicestwiamy ekosystemy, które pomagają przywrócić równowagę klimatyczną. Uparcie niszczymy to, co jest naszą jedyną szansą na przeżycie. Wszystko w imię posiadania więcej. Lasy deszczowe absorbują dwutlenek węgla z atmosfery, przez dziesiątki lat wchłaniają go i magazynują w pniach, liściach i materii organicznej – tłumaczy Lindsey Allen z Rainforest Action Network – Przechowują emisje CO2 w bezpieczny dla nas sposób. Dopóki ich nie wytniemy i nie podpalimy. To jak wybuch bomby CO2, olbrzymie ilości dwutlenku węgla wracają do atmosfery. 

Lasy podpalane są celowo, żeby na ich miejsce zakładać plantacje palm oleistych, najtańszego źródła oleju roślinnego na świecie.

Do ginięcia lasów tropikalnych przyczynia się też ogromne spożycie wołowiny. Produkcja żywności zajmuje 47% powierzchni USA, większa część tych terenów służy hodowli paszy dla bydła. – podkreśla dr Gidon Eshel – Krowy produkują metan, który znacząco potęguje globalne ocieplenie. Każda cząsteczka metanu działa jak 23 cząsteczki CO2. 

Antropocen to wyjątkowa epoka, w której decyzje inwestycyjne mają zarazem wymiar geologiczny, polityczny i egzystencjalny. Czy obywatele i obywatelki państw rozwiniętych rozumieją ciężar historycznej odpowiedzialności na zanieczyszczenia? Nawet jeśli, to wciąż na zbyt małą skalę, by poruszyć wielkie koncerny i zmienić politykę państw.

Wasze czyny to wasza przyszłość, nie moja – mówi Natura głosem Julii Roberts w jednym z pięknych filmików przygotowanych przez organizację Nature is Speaking (dostępne na kanale YouTube) – ja nie potrzebuję ludzi, ludzie potrzebują mnie. Ja sobie poradzę. A Wy?

My sobie nie poradzimy. To jasne. Dla Ziemi to lepiej, że wyginiemy. Nie dajemy innym gatunkom ani naszej planecie nic dobrego. Nic.

Znikniemy, a Natura sobie poradzi. Szybciej niż się tego spodziewamy. Dowodzą tego obserwacje prowadzone przez naukowców w opuszczonych przez ludzi okolicach elektrowni atomowej w Fukushimie, która w 2011 roku uległa awarii. Władze Japonii nakazały wówczas ewakuację mieszkańców w promieniu 20 km wokół elektrowni. Dziś obszar wyłączonej strefy można podzielić na trzy części: pierwszą, do której ludzie nie mają wstępu; drugą, do której wstęp jest ograniczony i trzecią, w której ludzie mogli pozostać. Dzięki kamerom-pułapkom można obserwować życie w pierwszej, zakazanej strefie. A życia jest tam sporo: zające, lisy, jenoty, dziki. Ponad 20 gatunków ssaków i ptaków. Nikt nie badał zdrowia zwierząt, ale ich liczebność wskazuje na to, że żyje im się dobrze. Zwłaszcza tam, gdzie promieniowanie uniemożliwia wstęp człowiekowi. Podobnie jest w Czarnobylu, gdzie w 2015 roku ilość łosi, saren i dzików była porównywalna do tych, żyjących w rezerwatach. 

Natura woli radioaktywne promieniowanie od ludzi. I trudno jej się dziwić.

Chiny to kraj tajemnica. Oddzielone firewallem, odgrodzone Wielkim Murem (dosłownie i w przenośni) trwają niejako obok świata.

Kiedy w latach 60. XX wieku Zachód odkrywał seksualną swobodę i dzieci kwiaty, w Chinach trwał wielki głód, w wyniku którego zmarło ponad trzydzieści milionów ludzi. Głód był wynikiem szalonych decyzji przewodniczącego Mao, który tak mocno pragnął prześcignąć Stany Zjednoczone w produkcji stali, że poświęcił dla tego wyścigu wszystko. Bezmyślna walka o podniesienie wyniku produkcji tego surowca doprowadziła do zniszczenia wielu bezcennych zabytków. „Przy wejściu do świątyni Guangyan stały dwa królewskie żeliwne kotły, podarunki Cesarza Yongle z dynastii Ming. Nie przetrwały Wielkiego Skoku Naprzód” – wspomina opat świątyni czasy szalonego przetapiania skarbów w książce „Prowadzący umarłych”.

Po wielkim niepowodzeniu w produkcji stali Mao wytoczył walkę tak zwanym czterem starociom: starym obyczajom, ideom, zwyczajom i kulturze. Nadszedł czas wielkiego zniszczenia: na stosach płonęły książki, obracano w proch starożytne zabytki, młodych ludzi wysyłano do ciężkiej pracy na wsi, zamiast do szkoły. „Zniknęły instrumenty muzyczne, szachy, obrazy, bary, sport i herbaciarnie. Parki zmieniły się w opustoszałe, zdewastowane miejsca, w których powyrywano z korzeniami trawę i kwiaty, a oswojone ptaki i złote rybki pozabijano. Filmy, sztuki teatralne i koncerty były zakazane” – notuje Jung Chang, autorka „Dzikich Łabędzi”, historii trzech pokoleń kobiet żyjących w Chinach. Ta książka, podobnie jak inne opisujące prawdziwą historię kraju, jest w państwie środka zakazana. Mogła się ukazać tylko dzięki determinacji autorki, której udało się wyjechać na stypendium do Londynu i w tym mieście pozostać. Liao Yiwu miał mniej szczęścia: zanim udało mu się uciec z Chin, spędził cztery lata w więzieniu za napisanie poematu krytykującego masakrę studentów na placu Tian’anmen. Przeżycia autorów i ich bliskich wydają się niemożliwe. Albo przynajmniej bardzo odległe w czasie: przecież żyjemy w cywilizowanym świecie, który nie pozwoli, żeby w 2001 roku ktoś był torturowany za napisanie wiersza.

Ale Chiny są obok cywilizowanego świata, Chiny nie są zainteresowane zachodnim stylem życia.

A przynajmniej te Chiny, które mają władzę i podejmują decyzję. Bo przeciętnego obywatela nikt tu o nic nie pyta. Ten musi przeżyć i zadbać o swoją rodzinę, bo nikt inny się nimi nie przejmie. „W Chinach życie jest tanie” – wzrusza ramionami kierownik szaletu publicznego, gdy opowiada o martwych płodach, które regularnie znajduje w odpływach toalet. („Prowadzący umarłych”)

Nie jest łatwo do Chin wjechać. Na początek wielostronicowa wiza, do której musimy dołączyć zdjęcie, szczegółowo wyspowiadać się z członków rodziny i ich zawodów, celu podróży i noclegów. Później kontrole, także takie obejmujące mierzenie temperatury ciała przy wjeździe do dużych miast. Mundurowych jest tam całe mnóstwo. Co ciekawe, absolutnie nie wolno ich fotografować. Kiedy o tym usłyszałam, natychmiast odezwał się we mnie typowy Polak: jak to nie wolno? Ja zrobię! Kiedy kombinowałam na tajniaka próbując zrobić zdjęcie „spod pachy”, mój model w sekundę zasłonił twarz i machnął na mnie krótkofalówką. Udałam, że nie widzę i szybciutko się ulotniłam, ale serce zabiło mi trochę mocniej.

Dla mnie Chiny to kraj kontrastów. Zabiedzoną chudziutką staruszkę dźwigającą na koromysłach wiadra z wodą, mija na wiejskiej drodze najnowszy model luksusowej limuzyny. Rezydencje z drzwiami ociekającymi złotem sąsiadują z chatkami zlepionymi z gliny i znalezionych śmieci. Nawet pogoda popada w skrajności: mróz w Pekinie, upał w Hong Kongu.

Zanim wyjechaliśmy do Chin, czytaliśmy sporo o tym kraju i wszystkie przewodniki przestrzegają przed wizytą u dentystów. O ile poziom szpitali jest podobno wysoki, bo Partia dba o zdrowie obywateli, którzy mają ciężko pracować ku chwale ojczyzny, o tyle zębami nikt się tutaj nie przejmuję. Gdy mój pazerny na słodycze mąż złamał trzonowca na chińskim Snickersie, wpadliśmy w lekką panikę. Na szczęście mieszkająca w naszym hotelu Polka poratowała nas antybiotykiem, który miała ze sobą „na wszelki wypadek, o który w Chinach nie trudno”.

Swoją drogą, mąż wzbudzał na chińskich ulicach niezłe zamieszanie. Dzieci zbiegały się i krzycząc wskazywały palcami wielkoluda (mąż ma prawie dwa metry wzrostu) i prosiły go o wpisywanie się do szkolnych zeszytów. Jak się okazało, nie tylko przesadnie wysocy dostępują tego zaszczytu, dzieci zaczepiają większość turystów.

Co w Chinach zdecydowanie mi nie pasowało, to jedzenie i alkohol. Posiłki spożywane są przy wieloosobowych stołach, które się kręcą tak, aby każda potrawa dotarła do każdego biesiadnika. To jest akurat sympatyczne, gorzej z zawartością półmisków. Potrawy są bardzo tłuste, często w takiej formie, że ciężko określić, co to właściwie jest. Za główny alkohol służy anyżowa bardzo mocna wódka, po której ja osobiście wymiotowałam pół następnego dnia, a nie należę do osób o słabych żołądkach. Należę do tych ciekawskich, co wszystkiego lubią spróbować. Odważyłam się skonsumować pieczonego skorpiona i maleńkiego krabika, który jest tam serwowany zamiast chipsów. Na bardziej obślizgłe przekąski się nie zdecydowałam – czekają na wszystkich chętnych na straganach ulicznych, ale to raczej bajer dla turystów, nie widziałam zbyt wielu tubylców zajadających te smakołyki.

Zamiast anyżowej wódki lepiej napić się chińskiej herbaty. Na plantacjach można wziąć udział w ceremonii jej parzenia, która ma w sobie coś hipnotyzującego. Mistrz snuje opowieść o typach herbaty, ich zbiorach i wspólnym spożywaniu. Czarki na herbatę nie mają „uszek”, żeby kobiety obejmując ją palcami mogły zademonstrować zadbane paznokcie i białą skórę dłoni, bardzo pożądaną wśród Chińczyków. Uprzedzam, że po tych historiach można już nigdy nie wrócić do Liptona z torebki.

W zeszłym roku w podstawówce mojej córki gościła grupa wolontariuszy. To studenci z całego świata, którzy podróżując i opowiadając o swoich kulturach w szkołach i przedszkolach sami poznają inne kraje. W naszym domu gościł Lewis, chłopak z Chin. Był zdziwiony, że bulwersuje nas nadal panująca polityka nakazująca posiadanie tylko jednego dziecka i że nie uprawiamy co rano gimnastyki. Gdy zasiadaliśmy do posiłku, ten wątły chłopiec jadł za trzech, bo w Chinach nauczył się jeść, kiedy jest co. Nigdy nie wiadomo, czy na pewno będzie kolacja. A Lewis mieszkał w Pekinie, w dobrze sytuowanej rodzinie. Oczywiście wielopokoleniowej. Nie rozumiał, czemu w Polsce młodzi ludzie rezygnują z pomocy starszych i wydają mnóstwo pieniędzy na własne mieszkania, zamiast wygodnie żyć u rodziców. Ten wesoły, mądry chłopak wcale nie był zainteresowany wiadomościami z zachodu czy tym, jak postrzegane są u nas Chiny. On czuł się zaopiekowany przez Partię i nie ufał skorumpowanej, zepsutej, kapitalistycznej propagandzie.

Wszystkim zainteresowanym historią i klimatem Chin, polecam książki:

„Dzikie Łabędzie. Trzy córki Chin” ,Jung Chang,

„Za jeden wiersz. Cztery lata w chińskim więzieniu”, Liao Yiwu

„Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe, Chiny z perspektywy nizin społecznych”.